در حاشیه طرح سؤال از رئیس جمهور
چند سؤال از ریاست محترم مجلس

 قاسم روان‌بخش

این روزها به دلایلی از جمله نوسانات ارزی، برخی نمایندگان مجلس تصمیم گرفته‌اند که در این‌باره از رئیس جمهور سؤال کنند. این سؤال، پس از کش و قوس‌هایی، از سوی هیأت رئیسه اعلام وصول شد و بلافاصله به رئیس جمهور ابلاغ گردید. درباره این مسأله ابهام‌هایی وجود دارد که برخی از آن‌ها در مناظره دکتر زارعی و دکتر مطهری در شبکه 3 مطرح شد؛ هر چند میزان ابهام‌ها افزایش یافت. از این رو بر آن شدیم در حد توان خود به رفع برخی ابهام‌ها همت گماریم.

1. بر اساس نص قانون اساسی، مجلس از دو شأن قانونگذاری و نظارت بر عملکرد قوه مجریه برخوردار است. از این رو در راستای اعمال حق نظارتی خویش می‌تواند برای رفع ابهام‌ها از هر یک از وزرا یا حتی رئیس جمهور سؤال کند و یا حتی استیضاح نماید. در اصل 88 قانون اساسی آمده است: "در هر مورد که حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس شورای اسلامی از رئیس جمهور و یا هر یک از نمایندگان از وزیر مسؤول، درباره یکی از وظایف آنان سؤال کنند، رئیس جمهور یا وزیر موظف است در مجلس حاضر شود و به سؤال جواب دهد و این جواب نباید در مورد رئیس جمهور بیش از یک ماه و در مورد وزیر بیش از ده روز به تأخیر افتد مگر با عذر موجه به تشخیص مجلس شورای اسلامی."

2. تردیدی نیست که طرح سؤال از رئیس جمهور از حواشی بیش‌تری برخوردار است و تا هنگامی که راه‌های دیگری برای رفع ابهام وجود دارد نباید از این راه اقدام کرد. بنابراین طرح سؤال از رئیس جمهور مربوط به زمانی است که حق اعمال نظارتی نمایندگان، تنها متوقف بر احضار رئیس جمهور و سؤال از وی به صورت علنی باشد. به همین دلیل است که قانون‌گذار برای سؤال از وزیر، تقاضای یک نماینده ولی برای سؤال از رئیس جمهور امضای یک چهارم نمایندگان را لازم دانسته است. شاید یکی از دلایلی که این موضوع در مجالس قبلی کم‌تر اتفاق افتاده است همین موضوع باشد که نمایندگان سعی می‌کردند ابهام‌های خود را از راه‌های کم حاشیه‌تری برطرف کنند.

3. نمایندگان مجلس همان‌گونه که حق دارند از رئیس جمهور و وزرا سؤال کنند، باید از این حق نیز برخوردار باشند که چنان‌چه پس از اعلام وصول سؤال از سوی هیأت رئیسه و یا حتی پس از ابلاغ به رئیس جمهور، به هر دلیلی از آن‌ها رفع ابهام شد سؤال خود را پس بگیرند و این موضوع خاتمه یابد. اصرار برخی افراد بر اصلاح قانون مبنی بر این‌که نماینده نتواند پس از وصول یا ابلاغ، سؤال خود را پس بگیرد، این احتمال را تقویت می‌کند که این‌گونه اصلاحات بیش‌تر جنبه سیاسی دارد تا جنبه قانونی. از این‌رو باید دید که آیا این قوانین برای رئیس جمهور بعدی ابقا می‌شود یا به روال قبلی باز خواهد گشت.

4. گاهی گفته می‌شود ممکن است نمایندگان به سبب رایزنی‌های دولت، امضای خود را پس بگیرند و این اصلاح صورت گرفته است تا پس از اعلام وصول یا ابلاغ سؤال، دیگر امکان انصراف وجود نداشته باشد. این‌گونه اظهارات، گذشته از آن‌که توهین به یک نماینده به شمار می‌آید، موهم این قضیه است که گویا سؤال از رئیس جمهور یک واجب شرعی محسوب می‌شود و اگر ترک شود واجبی ترک شده است! و یا این‌که عده‌ای برای تحقق اهداف سیاسی خود به دنبال وقوع این اتفاق هستند؛ به همین سبب باید از هر امری که با این خواست آن‌ها تعارض داشته باشد، جلوگیری شود! اما همان‌گونه که رایزنی‌های آن‌چنانی برای انصراف نماینده مطلوب نیست، اصرار بر سؤال و بستن راه برای انصراف نماینده یا نمایندگان هم پسندیده نخواهد بود. به‌عنوان مثال افزون بر 40 نماینده پیش از برگزاری جلسه کمیسیون، امضای خود را در زمینه طرح سؤال از رئیس‌جمهور پس گرفتند و این امر نسبت به پس از وصول یا ابلاغ نیز ممکن است. حسینعلی حاجی دلیگانی در گفت‌وگو با «فارس» با اشاره به برگزاری جلسه سؤال از رئیس‌جمهور در کمیسیون برنامه و بودجه در تاریخ 23 مهر گفت: پیش از آغاز جلسه کمیسیون برای بررسی موضوع سؤال از رئیس جمهور بیش از 40 نفر از نمایندگان از آن‌جایی که به دنبال فرمایشات رهبر معظم انقلاب، سؤال از رئیس جمهور را به مصلحت نمی‌دانستند، امضای خود را پس گرفتند و تعداد امضاهای این طرح از 102 به 60 امضا کاهش پیدا کرد و طرح سؤال از حد نصاب افتاد. نماینده مردم شاهین‌شهر خاطر نشان کرد: پیش از شروع جلسه، نماینده دولت خطاب به آقای باهنر گفت که طرح سؤال از حد نصاب خارج شده و محمدرضا باهنر اعلام کرد که صرفاً به منظور اعتماد سازی در اذهان و افکار عمومی اجازه بدهید تا جلسه برگزار شود و شما به سؤالات نمایندگان پاسخ دهید. گرچه با تلاش برخی افراد تعداد امضاها مجددا به بیش از 70 نفر رسید ولی باز هم امکان تجدید نظر در این امر مهم تا پایان جلسه علنی وجود داشت که به دلیل اعلام وصول در ابتدای جلسه علنی، این حق از نمایندگان سلب گردید.

5. به هر حال سؤال به رئیس جمهور ابلاغ شده و قرار است ایشان طی یک ماه آینده در وقت مقرر مورد توافق مجلس و دولت در جلسه علنی به سؤالات نمایندگان پاسخ دهد؛ که امیدواریم در فضایی آرام و منطقی انجام پذیرد و نتایج مثبتی برای کشور و مردم داشته باشد. در حاشیه طرح سؤال از رئیس جمهور ابهام‌هایی وجود دارد که شایسته است ریاست محترم مجلس به آن‌ها پاسخ دهد.

5.1. یکی از ابهام‌های جدی این است که چرا در میان نمایندگان سؤال کننده، اقتصاددانان و چهره‌های شاخص مجلس حضور ندارند و به قول آقای مطهری همه نمایندگان شهرستانی و غیر سیاسی‌اند؟! عدم حضور این شخصیت‌ها ممکن است دو گونه تفسیر شود: اول این‌که آن‌ها یا دولت را در این قضیه مقصر نمی‌دانند و یا طرح سؤال را در این شرایط مناسب نمی‌بینند و معتقدند افزایش تنش میان دولت و مجلس به ضرر جامعه است. طبق این فرض آیا بهتر نبود فضایی فراهم می‌شد که اقتصاددانان و چهره‌های باسابقه مجلس طی نشستی دیدگاه‌های خودشان را برای سؤال کنندگان تبیین می‌کردند تا در شرایطی که رهبر معظم انقلاب از طرح مسایل اختلافی و کشاندن آن به جامعه نهی کرده‌اند، اختلاف‌ها میان مجلس و دولت تشدید نشود. آیا اگر رئیس محترم مجلس قبل از اعلام وصول، چند دقیقه در این‌باره صحبت می‌کرد، امضاها از حد نصاب نمی‌افتاد؟ به‌راستی موضع رئیس مجلس در این‌باره چیست؟ دوم این‌که برخی نمایندگان شاخص مجلس نیز با طرح سؤال موافق هستند و بنا به عللی از جمله نهی اخیر مقام معظم رهبری، لیست را امضا نکرده‌اند ولی سؤال کنندگان را مورد حمایت جدی قرار می‌دهند! امیدواریم که چنین نباشد...

5.2. آیا در شرایطی که مجلس و دولت با تشکیل کمیته مشترک ارزی به جمع‌بندی خوبی دست یافته‌اند که از دستاوردهای آن ثبات و آرامش در بازار ارز است، طرح سؤال از رئیس جمهور به معنای زیر سؤال بردن کار کمیته مشترک و از جمله خود مجلس نیست؟ آیا بهتر نبود به جای کشاندن مباحث به میان جامعه، اقدامات اساسی‌تری در جهت تقویت آن کمیته صورت گیرد؟ بی‌تردید گزارش‌های نمایندگان عضو آن کمیته مشترک می‌تواند برای رفع ابهام‌ها، و تصمیم‌گیری‌های مهم‌تر ره‌گشا باشد. اگر افزایش تعداد نمایندگان اقتصاددان مجلس در کمیته مشترک می‌تواند در کاهش نرخ ارز مؤثر باشد، با مصوبه مجلس چنین امکانی فراهم می‌شد و نیازی به افزایش تنش‌ها نبود.

5.3. بی‌تردید تاکید مقام معظم رهبری درباره پرهیز مسؤولان از دامن زدن به اختلاف‌ها، منحصر به دستگاه اجرایی و قضایی نمی‌شود و مجلس و هیأت رئیسه محترم آن نیز مورد خطاب هستند. درست به همین دلیل است که آقای علی لاریجانی پیش از همه، طی نامه رسمی، مراتب تبعیت خود، هیأت رئیسه و همه نمایندگان را از رهنمودهای خیرخواهانه مقام معظم رهبری ابراز داشت. در بخشی از این نامه آمده است: "رهنمودهای ناصحانه و خیرخواهانه حضرت عالی در باب توجه به حساسیت شرایط کشور؛ بسیار ارزشمند، سنجیده و به موقع ایراد گردید و قطعا رعایت دستورات ولی امر مسلمین توسط مسؤولین کشور در ایجاد فضای وحدت و اخوت مخصوصاً در آستانه عید سعید غدیر که مظهر برادری اسلامی است، واجب و ان شالله باعث سعادت و سر افرازی ملی خواهد بود. این‌جانب به نمایندگی از هیأت رئیسه و نمایندگان محترم ملت تمامی تلاش خود را با عنایت به اندرزهای مشفقانه جنابعالی در انجام وظایف مجلس، جهت تحقق مصالح ملت بخصوص در جهت رونق تولید ملی و کنترل تورم و افزایش اشتغال به کار خواهیم بست، تا دشمنان ستم پیشه و استکباری و ماجراجوی ملت متوجه اراده محکم ملی و دستان به هم تنیده دوستداران انقلاب اسلامی گردند و قطعا در این مصاف، مکر آنان در مقابل مجاهدت ملت رنگ باخته و گام دیگری در پیشرفت اسلامی برداشته خواهد شد."

نگارش نامه فوق حاکی از توجه به این نکته است که رئیس مجلس، بیانات معظم له را متوجه مجلس نیز می‌دانسته‌اند. ابهام موجود این است که آیا طرح سؤال از رئیس جمهور همراه با حواشی متعاقب آن، با این نصایح خیرخواهانه منافاتی ندارد؟! اگر طرح سؤال در مجلس به هر دلیل و از هر یک از طرف‌ها به تشدید اختلاف‌ها منجر شود، آیا عملکرد فراهم کنندگان چنین فضایی خیانت به کشور و مردم و نظام محسوب می‌شود یا نه؟!

5.4. یکی از نکاتی که آقای مطهری در مناظره روی آن مانور می‌داد و متاسفانه در مجلس هم برخی دوستانش، مخالفان طرح سؤال را به آن متهم می‌کنند، «خرج کردن از رهبری» است. به راستی اگر کسی به دلیل داشتن بصیرت سیاسی، در مخالفت با طرح سؤال در این شرایط صحبت کند و بگوید برداشت ما از سخنان اخیر رهبری این است که این‌گونه کارها موجب اختلاف و تشدید آن میان قوا می‌شود، باید آن را خرج کردن از رهبری دانست؟! ولی اگر رئیس مجلس بگوید که من تماس گرفتم و در این باره پرسیده‌ام، ایشان فرموده‌اند من نظری ندارم؛ خرج کردن از رهبری نیست؟! آیا واقعاً نظر حضرت آقا روشن نیست؟!

البته تشریح نظر ممکن است دارای حواشی‌ای باشد که به مصلحت نباشد؛ زیرا اگر ایشان بفرمایند با طرح سؤال موافقم، هم با سخنان چند روز قبلشان مبنی بر حرمت دامن زدن به اختلاف‌ها در تعارض است و هم دشمنان با سوء استفاده از آن، حاکمیت دوگانه را تبلیغ خواهند کرد و چنان‌چه بفرمایند مخالفم، بگویند مجلس می‌خواست مشکلات را حل کند اما.... آیا نمی‌توان از جمله «نظری ندارم» این معنا را دریافت که درباره این مسأله چه نیازی به پرسش است؟ خودتان فکر کنید و مصلحت کشور و نظام و مردم را در نظر بگیرید و کارتان را انجام دهید. بی‌تردید سخنان معظم له در جمع دانش آموزان می‌تواند سرخط خوبی باشد برای کسانی که می‌خواهند تبعیت واقعی از ولایت فقیه داشته باشند. شاید به همین دلیل بود که 220 نفر از نمایندگان پس از اعلام وصول طرح سؤال، طی نامه‌ای جداگانه مراتب تبعیت خود را از اوامر و راهنمایی‌های ولی امر مسلمین ابراز داشته، تاکید کردند: " ما نمایندگان مجلس شورای اسلامی ضمن تبعیت کامل از اوامر و راهنمایی‌های حضرتعالی که فصل‌الخطاب و پایانی بر منازعات و اختلافات مسؤولین کشور است معتقدیم در شرایط کنونی کشور از یک سو با تشدید فشارهای دشمنان این نظام روبه‌رو هستیم و از سوی دیگر در آستانه انتخابات سال 92 و ورود اختلاف سلایق و نظرات افراد و تشکل‌های سیاسی قرار داریم، همدلی و وحدت عمل و کشیده نشدن اختلافات به سطح عموم جامعه از طریق تریبون‌های عمومی از سوی مسؤولین، امری حیاتی در جهت خنثی کردن تدابیر دشمنان در جنگ اقتصادی و پیشگیری از وقوع فتنه‌ای دیگر در آینده خواهد بود و این‌جانبان به نمایندگی از قاطبه ملت شریف و با پیروی از اوامر رهبری با خودداری از هرگونه اقدام تنش‌زا، دامن زدن به اختلافات با استفاده از احساسات مردم را خیانتی بزرگ تلقی می‌کنیم."

5. 5. با نگاهی اجمالی به مواضع دشمنان خارجی و برخی زمینه سازان فتنه 88 می‌توان فهمید که چنین اقداماتی به نفع نظام و اسلام و انقلاب نیست. شبکه«Voa» با اظهار خرسندی از این اتفاق، می‌گوید: " گام‌های نهایی طرح سؤال از رئیس جمهور؛ زمزمه طرح عدم کفایت." و رادیو فردا برای تحریک نمایندگان تصریح می‌کند: " طرح سؤال از رئیس جمهور، کارت زردی که هرگز قرمز نمی‌شود." سایت آقای هاشمی رفسنجانی هم در اقدامی تامل برانگیز به برجسته کردن برخی خاطرات می‌پردازد. تیتر مطلب از این قرار است: "رای مخالف نظر من، حق نماینده ملّت است" / روایت هاشمی از درس بزرگ امام به مجلس/

شرکت نمایندگان در جلسه کم سابقه بود. 261 نفر از مجموع 267 نفر نماینده آمده بودند. 162 موافق، 73 مخالف و 26 نفر ممتنع بودند. 99 رأی مخالف و ممتنع که [علیرغم تذکر قبلی] برخلاف نظریه امام بود، باعث ناراحتی شدید اکثریت نماینده‌‏ها شد و وسیله‏‌ای برای بد نام شدن و ضد ولایت فقیه معرفی شدن جریان محافظه کار گردید. بعضی این را از اشتباهات بزرگ سیاسی آن‌ها می‌خوانند. " نقطه مثبت " آن ها تعبّدشان بود که با این رأی ممکن است از دستشان گرفته شود و خود آن ها این را وظیفه شناسی نمایندگی می‏ دانند و فکر می‏کنند "امام هم راضی نیستند نماینده برخلاف نظرش رأی بدهد."

آیا معنای مطلب مذکور جز این است که اگر طرح سؤال، با نظر مقام معظم رهبری هم مخالف باشد مانعی ندارد و حق مسلم مجلس است؟! آیا در چنین شرایطی که فتنه آفرینان دیروز به فکر فتنه جدیدی هستند، بصیرت سیاسی اقتضا نمی‌کند که آب به آسیاب آن‌ها نریزیم و از راه‌های کم تنش دیگر برای اعمال نظارتمان استفاده کنیم؟

5.6. آقای مطهری در مناظره، طرف مقابلش را به تصمیم‌گیری در پستو متهم می‌کند و می‌گوید چه شده است که شما و دوستانتان از تصمیم علنی می‌پرهیزید و همواره می‌خواهید در پستو و دور از چشم مردم تصمیم بگیرید؟

این سخن، به ظاهر زیبا و عوام پسند می‌نماید ولی دقت در آن نوعی مغالطه را نشان می‌دهد. شایسته است آقای مطهری و همفکرانش توضیح دهند که آیا حاضرند محتوای جلسات غیر علنی مجلس را منتشر کنند؟ اصلا چرا جلسه غیر علنی مجلس در قانون اساسی پیش‌بینی شده است؟ آیا می‌توان همه مصوبات شورای عالی امنیت ملی را با همین منطق منتشر کرد؟ آیا معتقدید همه اسرار نظامی کشور را به همین بهانه که مردم نامحرم نیستند و باید همه چیز را بدانند، باید منتشر کرد؟ آیا در دموکراتیک‌ترین کشورهای دنیا که قبله آمال بعضی‌هاست، چنین چیزی اتفاق می‌افتد که ما دومین آن باشیم؟ بی‌تردید، مردم ما محرمند ولی انتشار اطلاعات کشور قبل از آن‌که به درد مردم بخورد برای دشمن بیش‌تر قابل استفاده است. بنابراین چنان‌چه طرح سؤال از رئیس جمهور به ارائه گزارش‌هایی منجر شود که ارائه آن‌ها برای قانع کردن نمایندگان لازم باشد، چه کسی در این میان سود می‌برد و چه کسی متضرر خواهد گردید؟ گذشته از این‌که دانستن برخی مسایل برای مردم جز به هم زدن آرامش فکری آن‌ها فایده دیگری برایشان ندارد. به عبارت دیگر تشکیل حکومت و رای به نمایندگان و رئیس جمهور برای این است که آن‌ها بنشینند و مسایل و مشکلات مردم را حل کنند، نه این‌که هر روز به هر مناسبتی با کشاندن این‌گونه مسایل به میان مردم آرامش آن‌ها را از بین ببرند.